Στην Ελλάδα, υπάρχει μια έξαρση των διατροφικών διαταραχών -και ειδικά των κρουσμάτων υπερφαγίας (binge-eating)-, η οποία σηματοδοτήθηκε πριν μερικά χρόνια λόγω των ραγδαίων κοινωνικών αλλαγών και της αύξησης των επιπέδων άγχους στον πληθυσμό.

Το άτομο που πάσχει, βιώνει μια εσωτερική σύγχυση. Παρουσιάζει απώλεια ελέγχου απέναντι στο φαγητό και η τροφή μοιάζει να λειτουργεί παρηγορητικά απέναντι σε δύσκολα συναισθήματα (όπως ο θυμός, το άγχος, η ανία κ.α.) και να προσφέρει ηρεμία έστω παροδικά.

Αξίζει ν’ αναρωτηθεί βέβαια κάποιος, αν πραγματικά το φαγητό μπορεί να προσφέρει τόση ανακούφιση, τότε που είναι το πρόβλημα;

Το πρόβλημα έγκειται στο ότι η δράση αυτή δεν έχει διάρκεια. Πολλοί περιγράφουν ότι το ευχάριστο συναίσθημα διαρκεί όσο υπάρχει ακόμα η γεύση της τροφής στο στόμα, ενώ έπειτα ακολουθεί μια «παθητικότητα» ή/ και άγχος, μια αίσθηση «κενού» και συχνά τύψεις (ειδικά όταν η συνεχής υπερφαγία έχει σαν αποτέλεσμα το υπερβάλλον βάρος).

Όλο και περισσότεροι άνθρωποι καταφεύγουν στο φαγητό προκειμένου να αισθανθούν καλύτερα, δημιουργώντας μια σχέση εξάρτησης με την τροφή όπου αναπόφευκτα μέσα σε αυτή τη σχέση το άτομο εγκαταλείπει τον εαυτό του. Έμμεσα επηρεάζονται η κοινωνική, επαγγελματική και προσωπική ζωή του ατόμου.

Στην εποχή που ζούμε λοιπόν, υπάρχει αυτό το αντικρουόμενο σχήμα: από τη μία πλευρά η εντυπωσιακή αύξηση των ατόμων που κάνουν κρίσεις υπερφαγίας και η παράλληλη αύξηση στο ποσοστό εμφάνισης παιδικής και ενήλικης παχυσαρκίας -κυρίως στις αναπτυγμένες χώρες-, ενώ από την άλλη πλευρά εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο πεθαίνουν κυριολεκτικά από την έλλειψη φαγητού.

Προφανώς, κάτι δεν λειτουργεί σωστά στον πολιτισμό μας και στον τρόπο που μαθαίνουμε να οργανώνουμε τη ζωή μας. Σύμφωνα με το  Φρόιντ, είναι εμφανής η δυσφορία του ανθρώπου μέσα στο σημερινό πολιτισμό της παρακμής και της κρίσης. Οι εξαρτήσεις γενικότερα, εκφράζουν ακριβώς αυτή τη συναισθηματική δυσφορία του σύγχρονου ανθρώπου σε ένα πολιτισμό που τον κρατάει εγκλωβισμένο. Είναι χαρακτηριστική αυτή η ψευδαίσθηση ελευθερίας που προσφέρει η αλόγιστη κατανάλωση τροφής. Πολλά άτομα, περιγράφουν μια κατάσταση όπου η αυξημένη πίεση της καθημερινότητας -που τους περιορίζει αφόρητα και τους εγκλωβίζει-, ανακουφίζεται σημαντικά όταν το δικαίωμα της ελευθερίας ασκείται -τουλάχιστον- στην επιλογή των επιθυμητών τροφίμων χωρίς περιορισμό στην ποσότητα.

 

Χαρακτηριστικά ενός επεισοδίου

Υπάρχει υπερβολική κατανάλωση τροφής μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα (ποσότητα πολύ μεγαλύτερη από εκείνη που θα έτρωγαν οι περισσότεροι άνθρωποι στο ίδιο χρονικό διάστημα και κάτω από παρόμοιες συνθήκες). Η απώλεια του ελέγχου στην ποσότητα της τροφής που καταναλώνεται κατά τη διάρκεια του επεισοδίου είναι ένα βασικό χαρακτηριστικό της πάθησης. Ακόμα και αν νοητικά το άτομο αποφασίζει να σταματήσει την κατανάλωση τροφής, σύντομα η απόφαση αυτή ματαιώνεται προκειμένου να συνεχιστεί η κατανάλωση τροφής και να επιτευχθεί η επιθυμητή αίσθηση πληρότητας.

 

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΣΥΝΤΕΛΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΥΠΕΡΦΑΓΙΑΣ

Τα αιτία για την ανάπτυξη των προβλημάτων επεισοδιακής υπερφαγίας είναι πολλά και διαφοροποιούνται σε κάθε άτομο. Παρακάτω αναφέρονται κάποιοι συχνοί παράγοντες που ευθύνονται για την εμφάνιση του φαινομένου.

 

Διατροφικοί παράγοντες

Αυστηρές και ακατάλληλες δίαιτες

Έρευνες από τα μέσα του 20ου αιώνα, δείχνουν πως οι επαναλαμβανόμενες και ακατάλληλες δίαιτες αδυνατίσματος, με αυστηρό χαρακτήρα και αυξημένους περιορισμούς, συντελούν σημαντικά στην αύξηση του φαινομένου. Δυστυχώς, ένας πολύ μεγάλος αριθμός διαιτολόγων στην Ελλάδα, ακολουθεί ιδιαίτερα στερητικές τακτικές και μια αυστηρή στάση απέναντι στον πελάτη προκειμένου να εξασφαλιστεί μια γρήγορη απώλεια βάρους.

Φαίνεται, πως αν και το άτομο (τουλάχιστον στις αρχικές προσπάθειες) καταφέρνει να πειθαρχήσει για ένα διάστημα -ακόμα και σε εντελώς παράλογα στερητικά διαιτητικά προγράμματα (με έντονη καταπίεση των διατροφικών επιθυμιών του)-, αργά ή γρήγορα αντιδρά σε αυτή την πιεστική πρόκληση αυξάνοντας σημαντικά την ποσότητα τροφής που καταναλώνει, συμπεριλαμβάνοντας τρόφιμα που προηγουμένως αποκλείονταν.

Τη δεκαετία του 1950, ο Dr Ancel Keys (The Minnesota Starvation Studies) παρουσίασε τη συσχέτιση μεταξύ του περιορισμού ή της στέρησης της τροφής και των υπερφαγικών επεισοδίων. Στις έρευνες, φάνηκε καθαρά πως με τη λήξη μιας αυστηρής δίαιτας, οι περισσότεροι άνθρωποι παρουσίαζαν την τάση για υπερβολική κατανάλωση τροφής, ενώ υπήρχε χαρακτηριστική απώλεια ελέγχου  ακόμα και αν είχε κερδηθεί μια βασική αίσθηση κορεσμού.

Η επαναπρόσληψη του βάρους και η εμφάνιση υπερφαγικών επεισοδίων είναι πολύ πιθανή έπειτα από μια δίαιτα που:

1. δεν είναι διατροφικά ισορροπημένη

2. μέσω της στέρησης, η απώλεια βάρους ήταν πολύ γρήγορη

3. στη προσπαθεία για απώλεια βάρους χρησιμοποιήθηκαν μη ασφαλή μέθοδοι αδυνατίσματος όπως χάπια και υγρά υποκατάστατα γεύματος

Πηγή: Keys, A., Brožek, J., Henschel, A., Mickelsen, O., & Taylor, H. L., The Biology of Human Starvation (2 volumes), University of Minnesota Press, 1950.

 Ο διαχωρισμός των τροφίμων σε «παχυντικά» και «αδυνατιστικά»

Η λανθασμένη εκπαίδευση των ατόμων που επιθυμούν να χάσουν βάρος, στο να διαχωρίζουν τα τρόφιμα σε:

♦ «παχυντικά» (που αποφεύγονται ή αποκλείονται εντελώς) και

♦ «αδυνατιστικά» (που επιτρέπονταν, συχνά σε απεριόριστες ποσότητας)

φαίνεται πως συντελεί στην ανάπτυξη συγκεκριμένων διατροφικών προτιμήσεων σε ένα υπερφαγικό επεισόδιο. Οι τροφές αυτές κατά κύριο λόγο είναι οι «ενοχοποιημένες τροφές της δίαιτας», πλούσιες σε θερμίδες, ζάχαρη και λίπη.

Η εκπαίδευση μιας υγιούς διατροφής που εξασφαλίζει στο άτομο την επίτευξη και διατήρηση ενός φυσιολογικού βάρους σώματος αφορά τόσο την υιοθέτηση τροφίμων απαραίτητων για την υγεία του σώματος (όπως φρούτα, λαχανικά, όσπρια, ξηροί καρποί κτλ), όσο και τον τρόπο που κάποιος μπορεί να συμπεριλάβει στη διατροφή του τρόφιμα -που αν και δεν είναι τόσο υγιεινά-, απλά του αρέσουν και κατ’ επέκταση είναι σημαντικό να συμπεριλαμβάνονται στο διαιτολόγιο – φυσικά στη σωστή ποσότητα και συχνότητα-, προκειμένου να υπάρχει πέρα από τη σωματική υγεία και ψυχολογική υγεία.

 

Συνοπτικά οι πιο συνηθισμένες διατροφικές παγίδες που οδηγούν σε υπερφαγία

–       Αποφυγή κατανάλωσης τροφής. Ορισμένοι άνθρωποι δεν τρώνε τίποτα ανάμεσα στα υπερφαγικά επεισόδια. Αυτό συχνά δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο υπερφαγίας→στέρησης→υπερφαγίας.
–          Η σκόπιμη μείωση των προσλαμβανόμενων ημερήσιων θερμίδων.Κυρίως αναφέρομαι σε εξαντλητικές δίαιτες κάτω των 1000 θερμίδων τη μέρα που υπόσχονται απώλεια βάρους σε χρόνο αστραπή!
 –          Αποφυγή ορισμένων τύπων τροφών & διατροφικών συμπεριφορών.Τα άτομα που υποφέρουν από υπερφαγία υπερκαταναλώνουν (επεισοδιακά) «απαγορευμένα» είδη τροφίμων όπως γλυκά και λιπαρά φαγητά που υπό κανονικές συνθήκες προσπαθούν να αποφύγουν αφού τα χαρακτηρίζουν «απαγορευμένα» ή «παχυντικά». Η ίδια τακτική αφορά και διατροφικές συμπεριφορές όπως «σήμερα θα πιω μόνο νερό και δεν θα φάω τίποτα», «σήμερα θα φάω μόνο φρούτα», «δεν τρώω ποτέ μετά τις 8.00 το βράδυ».

–        –              Η λογική του «άσπρου-μαύρου»  Είτε δηλαδή κάποιος ακολουθεί απόλυτα τα όρια που βάζει για μια «απόλυτα σωστή» δίαιτα (άσπρο), είτε ξεσπάει μέσω του φαγητού (μαύρο) ενισχύοντας τα συναισθήματα ενοχής, ντροπής και απογοήτευσης. Σαν αποτέλεσμα της εκδοχής του «άσπρου-μαύρου», το σωματικό βάρος όλο και αυξάνεται…

 

Κοινωνικοί παράγοντες

Οι κοινωνικοί παράγοντες που ενοχοποιούνται στην εμφάνιση του προβλήματος, αντικατοπτρίζουν κατά μία έννοια στοιχεία του πολιτισμού μας.

Η συνήθεια που έχει επικρατήσει τις τελευταίες δεκαετίες στο Δυτικό πολιτισμό να ακολουθείτε μια ολιγοθερμιδική δίαιτα για την επίτευξη του βάρους-στόχου, έχει στενές επιρροές από τα αδύνατα πρότυπα ομορφιάς της εποχής και τα ΜΜΕ.

Ο τρόπος ζωής του σύγχρονου ανθρώπου, ιδιαίτερα στις αστικές περιοχές που η επαφή και η ενασχόληση με τη φύση είναι περιορισμένη, είναι ένας παράγοντας που συνδέεται με τη σειρά του με την έλλειψη φυσικής άσκησης και σωματικής δραστηριότητας. Μοιάζει σαν ο άνθρωπος να είναι εγκλωβισμένος στον καθιστικό τρόπο ζωής (και προκειμένου να μπορέσει να τον αντέξει, η όρεξή του για φαγητό αυξάνεται). Έχετε παρατηρήσει πως η έντονη ανάγκη για φαγητό συνήθως σας επισκέπτεται όταν βρίσκεστε σε κλειστό χώρο (πχ στο σπίτι) παρά όταν έχετε μια εξωτερική δραστηριότητα;

Τα επεξεργασμένα, ιδιαίτερα εύγευστα τρόφιμα που καταναλώνονται στην εποχή μας, είναι ένας άλλος παράγοντας που ευθύνεται στην ένταση/έκταση της κατανάλωσης τροφής και ενισχύουν τα υπερφαγικά επεισόδια. Πολλά τρόφιμα ιδιαίτερα πλούσια σε λίπος, ζάχαρη και ενισχυτικά γεύσης μπερδεύουν τόσο τη φυσιολογική λειτουργία του εγκεφάλου όσο και τον φυσιολογικό κορεσμό του ατόμου.

Συναισθηματικοί & Ψυχολογικοί παράγοντες

Η ανακούφιση μέσω της τροφής ξεκινάει από τη αρχή της ζωής του ανθρώπου. Σκεφτείτε ένα μωρό που κλαίει και μόλις η μητέρα του το πάρει αγκαλιά και του προσφέρει το στήθος της, αμέσως σταματάει το κλάμα αφού ανακουφίζεται από τη διαδικασία του θηλασμού.

Ο θηλασμός (ή η έλλειψή του), φαίνεται να εμπλέκεται με πολλές εξαρτήσεις που έχουν να κάνουν με τη ανακούφιση των συναισθημάτων μέσω του στόματος (πχ. το κάπνισμα, η υπερκατανάλωση τροφής και αλκοόλ).

Ειδικά σε περιπτώσεις που η ανακούφιση του μωρού μέσω του στήθους δεν προηγείται απαραίτητα από αισθήματα πείνας του μωρού, οι πιθανότητες εξάρτησης από το φαγητό αυξάνονται σημαντικά. Συχνά οι μητέρες δεν αντέχουν συναισθηματικά να ακούν το κλάμα του μωρού τους χωρίς να καταλαβαίνουν τι φταίει. Η προσφορά του στήθους τους (ή ενός μπιμπερό) μοιάζει σαν… η εύκολη λύση. Έτσι, σιγά-σιγά το μωρό προσαρμόζεται σε αυτή τη διαδικασία απάλυνσης όχι μόνο της πείνας, αλλά και του πόνου, του φόβου και των δύσκολων συναισθημάτων γενικότερα.

Ως εκ τούτου, το φαγητό έρχεται (πολλές φορές ασυνείδητα) να εξυπηρετήσει στην αντιμετώπιση αρνητικών συναισθημάτων (παυσιπονικά) και στην ενήλικη ζωή (για παράδειγμα συναισθήματα ανίας, πόνου, θυμού, άγχους, απογοήτευσης, μοναξιάς, φόβου και πίεσης από τις υποχρεώσεις της καθημερινότητας). Επιπλέον, σε πολλές οικογένειες, η υπερκατανάλωση τροφής εμφανίζεται ως ένα μέσο επικοινωνίας, φροντίδας και κοινής απόλαυσης για τα μέλη της οικογένειας.

Ο επικριτικός εσωτερικός διάλογος, η μειωμένη αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση, όπως και η δυσκολία να θέσει το άτομο τα όρια του και να εκφράσει άρνηση όταν χρειάζεται, συντελούν στην έξαρση του προβλήματος.

 

 

 

6